เอ็นไขว้หน้าขาด

เอ็นไขว้หน้า (anterior cruciate ligament ; ACL ) คือส่วนของเส้นเอ็นซึ่งอยู่ในข้อเข่า หากตัดผ่ากลางข้อเข่าจะเห็นเอ็นไขว้หน้าวางตัวคล้ายรูปกากบาทเมื่อเทียบกับเอ็นไขว้หลัง

เอ็นไขว้หน้า ทำหน้าที่ให้ความมั่นคงกับข้อเข่า ป้องกันการพลิกหรือบิดของเข่า หากเอ็นไขว้หน้าได้รับบาดเจ็บหรือฉีกขาด จะทำให้เข่าเสียความมั่นคง โดยมีอาการ เช่น รู้สึกเข่าหลวมไม่มั่นคง ข้อเข่าทรุด ทรงตัวไม่อยู่ขณะเดินเปลี่ยนทิศทางเร็วๆ หรือบนพื้นผิวขรุขระ  รวมถึงอาการปวดเข่าจากการอักเสบเนื่องจากข้อเข่าไม่มั่นคง หากไม่ได้รับการรักษาอย่างถูกวิธี อาจส่งผลให้เกิดการบาดเจ็บเพิ่มเติมหรือต่อเนื่อง เช่น หมอนรองเข่าฉีกขาด หรือกระดูกอ่อนผิวข้อแตกได้   ซึ่งภาวะบาดเจ็บซ้ำซ้อนเหล่านี้หากเป็นซ้ำ ๆ จะทำให้เกิดภาวะข้อเข่าเสื่อมเร็วกว่าปกติ

สาเหตุและปัจจัยที่ทำให้เอ็นไขว้หน้าขาด สามารถแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ

1. สาเหตุจากการปะทะ หรือการกระแทกอย่างรุนแรง (contact injury)

ในกลุ่มนี้มักพบการฉีกขาดร่วมกับการบาดเจ็บของเอ็นรอบข้อเข่าได้บ่อย ส่วนมากมักเกิดจากอุบัติเหตุจากการเล่นกีฬา โดยเฉพาะกีฬาที่มีการปะทะ เช่น ฟุตบอล บาสเกตบอล รักบี้ หรือกีฬาที่ต้องมีการเคลื่อนไหวในลักษณะหมุนตัว เช่น เทนนิส แบดมินตัน หรือกีฬาที่ต้องใช้การกระโดดตัวขึ้นลงอย่างยิมนาสติก หรืออาจเกิดจากกิจกรรมอื่น ๆ เช่น ตกจากที่สูง ตกบันได หรือ อุบัติเหตุการจราจร

2. กลุ่มที่ไม่ได้เกิดจากการปะทะ (non-contact injury)

ในกลุ่มนี้มักสัมพันธ์กับภาวะล้าอ่อนแรง หรือ เกิดการไม่สมดุลระหว่างกล้ามเนื้อเข่าด้านหน้าและด้านหลัง โดยที่กล้ามเนื้อหน้าขา (Quadriceps muscle ) ในจังหวะที่ออกแรงที่มากกว่ากล้ามเนื้อแฮมสตริง (Hamstring) เช่น การเกร็งตัวกล้ามเนื้อรอบเข่าในจังหวะ การลงพื้นเวลากระโดดร่วมกับการบิดเข่า ส่งผลให้เข่ามีการแอ่นและบิดเกิน ทำให้เอ็นไขว้หน้าขาด     นอกจากนี้ยังมีปัจจัยทางด้านโครงสร้างของแต่ละบุคคล เช่น ในผู้หญิงมักพบว่าช่องกระดูกทางด้านหน้าข้อเข่ามีลักษณะค่อนข้างแคบเมื่อเทียบกับผู้ชาย หรือ ภาวะที่ข้อเข่าเป็นลักษณะสอบเข้า ที่เรียกว่า เข่าฉิ่ง (valgus knee)  ก็เป็นปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะการบิดหมุนของข้อเข่าในลักษณะการบิดหมุนเข้าด้านใน ส่งผลให้เส้นเอ็นไขว้หน้าขาดได้เช่นกัน

• ควรได้รับการตรวจวินิจฉัยโดยแพทย์ที่มีประสบการณ์ในการดูแลการบาดเจ็บของข้อเข่า โดยแพทย์จะทำการซักประวัติและตรวจร่างกาย เพื่อวินิจฉัยว่าเป็นอาการของเอ็นไขว้หน้าขาดหรือไม่
• ทำการตรวจอวัยวะอื่นๆ ที่อาจบาดเจ็บร่วมด้วย โดยเฉพาะหมอนรองข้อเข่า กระดูกอ่อนผิวข้อ เอ็นประกับด้านนอกและด้านในข้อเข่า รวมถึงตรวจดูว่าอาการบาดเจ็บนี้เป็นการบาดเจ็บที่เกิดขึ้นใหม่หรือเป็นการบาดเจ็บซ้ำซ้อน การตรวจดูข้อข้างเคียง เช่น ข้อเท้า หรือสะโพก มีความจำเป็นในการช่วยประเมินอาการและวางแผนการรักษาด้วยเช่นกัน
• การเอกซเรย์ เป็นการตรวจที่มีความจำเป็น เพื่อดูการบาดเจ็บของกระดูก เช่น ภาวะการแตกหักในกระดูกข้อเข่า ภาพรวมของแนวข้อเข่า ความเอียงชันของกระดูก
• การตรวจ MRI เป็นการตรวจที่มีความละเอียดและไม่ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกเจ็บหรือมีผลข้างคียงใด ๆ แต่แพทย์จะใช้การตรวจด้วยวิธีนี้ในกรณีที่มีความจำเป็นเท่านั้น เพื่อดูความรุนแรงของการบาดเจ็บ ตำแหน่งของเอ็นไขว์หน้าที่ขาด และช่วยในการวินิจฉัยถึงอวัยวะอื่นๆ ที่แพทย์สงสัยว่าอาจมีอาการบาดเจ็บร่วมด้วย เช่น หมอนรองข้อเข่า ผิวข้อ เอ็นประกับข้าง และเอ็นไขว้หลัง

การเลือกวิธีการผ่าตัดรักษาเอ็นไขว้หน้าขาด เพื่อให้ได้ผลการรักษาที่ดีที่สุดแก่ผู้บาดเจ็บ แพทย์ผู้เขียนจะพิจารณาจากหลากหลายปัจจัยที่กล่าวมาข้างต้น เพราะเชื่อในหลักการที่ว่า ไม่มีสูตรใดเหมาะกับทุกคน ไม่ว่าจะเป็นการเลือกใช้ การผ่าตัดสร้างเอ็นไขว้หน้าข้อเข่าทดแทน (ACL reconstruction) หรือ การผ่าตัดเย็บซ่อมเส้นเอ็นไขว้หน้า (ACL repair)

โดยการสร้างเอ็นไขว้หน้า จะพิจารณาตามเทคนิคการผ่าตัดที่ได้กล่าวในข้างต้น ชนิดของ graft ที่จะใช้ อาชีพ การบาดเจ็บร่วม เป็นต้น

โดยส่วนใหญ่แพทย์ผู้เขียนมักทำการสร้างเอ็นไขว้หน้า แต่จะพยายามเก็บบางส่วนที่เหลือของเอ็นไขว้หน้าเดิมไว้และสร้างเอ็นให้ครอบคลุมตำแหน่งที่ต้องการให้มากที่สุด (ACL reconstruction by augmentation preserve remnant) หรือหากเอ็นไขว้หน้ามีการฉีกขาดออกจากที่เกาะทางด้านกระดูกต้นขา (femur) โดยรอยฉีกไม่แยกตัวจากเนื้อเส้นเอ็นไขว้หน้า แพทย์อาจจะพิจารณารักษาด้วยการเย็บซ่อมเอ็นไขว้หน้า ซึ่งจะช่วยลดอาการปวดและฟื้นฟูได้เร็วขึ้น

(ภาพส่องกล้องเข่าซ้าย โดยมีแนวเส้นสีดำแสดงและเส้นสีเขียวแสดงขอบเขตของเอ็นไขว้หน้าที่สร้างเสริมเข้าไปในเส้นเอ็นเดิมที่เหลืออยู่)

ภาพแสดงเส้นเอ็นไขว้หน้า ในลักษณะต่าง ๆ

Normal ACL right knee

Normal ACL right left knee

แสดงภาพเอ็นไขว้หน้าที่มีการฉีกขาดในรูปแบบต่างๆ

สร้างเอ็นไขว้หน้าทดแทนแบบ 1 มัด (Anatomic Single bundle ACL reconstruction)

การสร้างเอ็นให้ครอบคลุมตำแหน่งเอ็นไขว้หน้าเดิมให้มากสุดและเก็บเอ็นไขว้หน้าเดิมไว้ให้มากที่สุด (ACL reconstruction by augmentation preserve remnant) ในเคสต่างๆ กัน

การผ่าตัดเย็บซ่อมเส้นเอ็นไขว้หน้า (ACL repair)