ตับแข็ง และภาวะแทรกซ้อนที่อันตราย

• ตับแข็ง คือ การที่ตับถูกทำลายจากสาเหตุต่างๆ และเกิดการซ่อมแซมตัวเอง โดยสร้างเนื้อเยื่อคล้ายพังผืด ซึ่งมีลักษณะแข็งขึ้นมาแทนเนื้อตับปกติ ทำให้การทำงานของตับลดลง เลือดไปเลี้ยงตับน้อย ส่งผลต่อการสร้างสารอาหาร ฮอร์โมน การจัดการกับยา และสารพิษต่าง ๆ
• การดูแลตัวเองในเบื้องต้น เพื่อลดความเสี่ยงจากตับแข็ง คือ การงดเครื่องดื่มแอลกฮอล์ และการตรวจภูมิคุ้มกันไวรัสตับอักเสบเอและบี สำหรับผู้ที่ไม่มีภูมิควรได้รับการวัคซีนป้องกัน
• การตรวจไฟโบรสแกน ช่วยประเมินระดับความรุนแรงของภาวะตับแข็ง ประกอบการติดตามผล เพื่อเช็กการตอบสนอง และวางแผนการแก้ไขโรคให้กับผู้ป่วย อาจใช้แทนการเจาะเนื้อตับ ในผู้ป่วยที่มีข้อห้ามหรือปฏิเสธการเจาะตับ 

ตับแข็ง คือ การที่ตับถูกทำลายจากสาเหตุต่าง ๆ และเกิดการซ่อมแซมตัวเองโดยสร้างเนื้อเยื่อคล้ายพังผืด ซึ่งมีลักษณะแข็งขึ้นมาแทนเนื้อตับปกติ ตับแข็งจะส่งผลทำให้การทำงานของตับลดลง เลือดที่ไปเลี้ยงตับน้อย ส่งผลต่อการสร้างสารอาหาร ฮอร์โมน การจัดการกับยาและสารพิษต่าง ๆ

สาเหตุของตับแข็งมีได้จากหลายสาเหตุ เช่น

• การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
• ไวรัสตับอักเสบ เช่น ไวรัสตับอักเสบชนิดบี ซี 
• โรคไขมันพอกตับ
• การได้รับสารพิษที่มีผลต่อตับ หรือการรับประทานยาบางชนิด ติดต่อกันเป็นเวลานาน
• โรคประจำตัว เช่น โรควิลสัน โรคซิสติกไฟโบรซิส ภาวะดีซ่านจากท่อน้ำดีอุดตัน ภาวะตับอักเสบจากภูมิต้านทานตนเอง เป็นต้น

จากสาเหตุต่าง ๆ ดังที่กล่าวมาแล้ว จะเห็นได้ว่า การดื่มแอลกอฮอล์เป็นเพียงแค่ปัจจัยเดียวที่ทำให้เกิดภาวะตับแข็ง การป้องกันและกำจัดสาเหตุอื่น ๆ เช่น การรับประทานอาหารเพื่อสุขภาพ ลดการใช้ยาและสารเคมี รวมถึงสมุนไพรที่อาจมีผลกับตับ การป้องกันการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบ การรักษาดัชนีมวลกายให้อยู่ในภาวะปกติ การตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอในผู้ที่มีความเสี่ยง และการปรึกษาแพทย์เมื่อมีอาการผิดปกติ จึงมีความสำคัญที่จะช่วยป้องกันโรคตับแข็งได้

1. ภาวะหลอดเลือดขอดในหลอดอาหาร (Esophageal varices) เกิดจากพังผืดในตับ ดึงรั้งทำให้เกิดความดันเลือดในตับและในหลอดอาหารสูงขึ้น จนเกิดเส้นเลือดขอดในหลอดอาหาร โดยหากเส้นเลือดขอดในหลอดอาหารแตก จะทำให้ผู้ป่วยอาเจียนเป็นเลือด ซึ่งอาจรุนแรงถึงขั้นช็อกและเสียชีวิตได้
2. ท้องมาน (Ascites) เป็นภาวะที่มีน้ำในช่องท้องปริมาณมากกว่าปกติ เกิดจากการที่แรงดันของหลอดเลือดในตับสูงขึ้นจนเกิดการรั่วซึมของน้ำออกมาจากตับ ร่วมกับภาวะที่ผู้ป่วยตับแข็งมักมีระดับโปรตีนอัลบูมินที่ต่ำลง (โปรตีนชนิดนี้จะช่วยอุ้มน้ำให้อยู่ในหลอดเลือด) จึงเกิดการสะสมปริมาณน้ำในช่องท้องเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ผู้ป่วยจะมีอาการท้องบวม ขาบวม สะดือจุ่น ภาวะนี้รักษาได้โดยการให้ยาขับปัสสาวะ 
   นอกจากนี้ผู้ป่วยดังกล่าว อาจเกิดการติดเชื้อในช่องท้องแทรกซ้อนได้ เนื่องจากภูมิคุ้มกันที่ลดลง ส่งผลให้มีอาการไข้ ปวดท้อง หรือท้องเสีย แพทย์จะวินิจฉัยโดยการเจาะน้ำในช่องท้องไปตรวจ และให้การรักษาด้วยยาปฏิชีวนะ
3. ภาวะไตวายจากตับแข็ง (Hepatorenal syndrome) เกิดจากภาวะตับที่เสื่อมสภาพ ทำให้มีไนตริกออกไซด์ และระบบฮอร์โมนที่ควบคุมการบีบตัวของเส้นเลือดแดงผิดปกติ มีผลให้เลือดไปเลี้ยงที่ไตลดลง ทำให้เกิดภาวะไตวายขึ้น โดยภาวะนี้พยาธิสภาพของเนื้อไตจะปกติดี
4. ภาวะทางสมองของผู้ป่วยตับแข็ง เกิดจากความสามารถในการขจัดสารพิษของตับลดลง ร่วมกับการเปลี่ยนแปลงของระบบไหลเวียนเลือดในตับที่ผิดปกติ ส่งผลให้ของเสีย (โดยเฉพาะสารแอมโมเนีย) บางส่วนไม่ผ่านการกรองที่ตับ ทำให้เกิดสารพิษดังกล่าวปนกับกระแสเลือด และมีผลกระทบต่อการทำงานของสมอง 
   โดยผู้ป่วยมีอาการง่วงตอนกลางวัน มือสั่น พูดจาสับสน ความรู้สึกตัวลดลง หรือหมดสติได้ โดยปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดภาวะนี้ได้แก่ การติดเชื้อ ท้องผูก 

1. หาสาเหตุของตับแข็งและรักษาสาเหตุ เพื่อลดการทำลายเนื้อตับ สามารถทำให้พังผืดลดลงได้ เช่นรักษาหรือกำจัดไวรัสตับอักเสบบี ซี และสร้างภูมิคุ้มกันด้วยการฉีดวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบ หรืองดเว้นการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เป็นต้น
2. โภชนาการ ผู้ป่วยตับแข็งควรรับประทานอาหารประมาณ 35 – 40 กิโลแคลอรีต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมและมีโปรตีนอย่างน้อย 1.2 – 1.5 กรัม ต่อกิโลกรัมต่อวัน เนื่องจากตับมีความสามารถในการสะสมพลังงานได้น้อยกว่าปกติ จึงแนะนำให้ผู้ป่วยรับประทานอาหาร 4 – 6 มื้อต่อวัน โดยเฉพาะมื้อก่อนนอน นอกจากนี้ผู้ป่วยโรคตับแข็งควรงดอาหารเค็ม และเกลือ เพื่อลดการบวมและการสะสมของน้ำในช่องท้อง
3. การส่องกล้องทางเดินอาหาร เพื่อดูหลอดเลือดขอดในหลอดอาหาร โดยหากพบเส้นเลือดขอดในหลอดอาหาร แพทย์อาจพิจารณาให้ยา เพื่อลดความดันในหลอดเลือดหรือรัดเส้นเลือดดำขอด ในบริเวณหลอดอาหาร เพื่อป้องกันเส้นเลือดแตก 
4. การตรวจคัดกรองมะเร็งตับ เนื่องจากผู้ป่วยตับแข็งจากทุกสาเหตุ มีโอกาสเป็นมะเร็งตับสูงกว่าคนทั่วไป ดังนั้นผู้ป่วยตับแข็งทุกคน ควรได้รับการตรวจคัดกรองโดยการอัลตร้าซาวด์ทุก ๆ 6 เดือน
5. ผู้ป่วยตับแข็งทุกรายควรได้รับการตรวจภูมิคุ้มกัน ไวรัสตับอักเสบเอและบี และควรได้รับการฉีดวัคซีนหากผู้ป่วยยังไม่มีภูมิคุ้มกันต่อไวรัสดังกล่าว

ไฟโบรสแกน (FibroScan) เป็นเทคโนโลยีในการตรวจตับ เพื่อหาภาวะพังผืดในเนื้อตับ และตรวจวัดปริมาณไขมันสะสมในตับ ไม่เจ็บ ลดความเสี่ยงจากภาวะแทรกซ้อนที่จะเกิดขึ้น 

การตรวจไฟโบรสแกน ช่วยประเมินระดับความรุนแรงของภาวะตับแข็ง ประกอบการติดตามผล เพื่อเช็กการตอบสนอง และวางแผนการแก้ไขโรคให้กับผู้ป่วย 

ไฟโบรสแกน อาจใช้แทนการเจาะเนื้อตับ ในผู้ป่วยที่มีข้อห้ามหรือปฏิเสธการเจาะตับ ยิ่งตรวจก่อน  รู้ก่อน จะทำให้รักษาได้ทันที และมีประสิทธิภาพตามไปด้วย 

การตรวจโบรสแกน (FibroScan) เป็นการตรวจ เพื่อตรวจความผิดปกติของตับ  ที่มีการสังเกตอาการผิดปกติไป เช่น 

• มีอาการอาหารไม่ย่อยบ่อยๆ รู้สึกอ่อนเพลีย (เนื่องจากตับไม่สามารถหลั่งเอนไซม์ ที่ใช้ในการย่อยอาหารออกมาได้)
• พบว่า มีประวัติการดื่มสุราเรื้อรัง (พิษสุราจะทำลายตับโดยตรง) 
• มีคนในครอบครัวป่วยเป็นมะเร็งตับ ทำให้ส่งผลต่อบุคคลในครอบครัวคนอื่นๆ สามารถเจ็บป่วยด้วยโรคนี้ได้ 
• หากมีอาการตาเหลืองและตัวซีดเหลืองผิดปกติ ให้ลองสังเกตตัวเองเบื้องต้น อาจจะเกิดจากการทำงานของตับที่ผิดปกติ ควรไปปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจติดตามและเข้ารักษาอย่างถูกต้อง 

• ก่อนการตรวจไฟโบรสแกน ควรงดอาหารอย่างน้อย 2-3 ชั่วโมง 
• การตรวจไฟโบรสแกนไม่เจ็บปวด ตรวจง่าย รวดเร็ว ใช้เวลาไม่เกิน 5-10 นาที และรอทราบผลทันที
• ในการตรวจ เจ้าหน้าที่จะให้ผู้ป่วยจัดท่าทางนอนหงาย ลักษณะยกแขนทั้งสองข้างไว้เหนือศีรษะ และทาเจลที่หัวตรวจหรือผิวหนังคนไข้ 
• ขณะตรวจอาจจะรู้สึกได้ถึงแรงสั่นสะเทือน บริเวณผิวหนังที่สัมผัสกับปลายหัวตรวจ สามารถตรวจซ้ำได้หลายครั้งโดยไม่เป็นอันตราย
• แพทย์จะแปลผลไฟโบรสแกนที่ได้ ไว้เป็นข้อมูลส่วนหนึ่งในการรักษาผู้ป่วยโรคตับ ผลที่ได้เป็นค่าความแข็งของตับ เป็นเลขตั้งแต่ 1.5 - 75 กิโลพาสคาล และค่าปริมาณไขมันสะสมในตับตั้งแต่ 100-400 เดซิเบล/เมตร 
• หากทราบผลการตรวจ แพทย์จะให้คำแนะนำตามขั้นตอนของการรักษา หากพบว่าผลที่ออกมา มีภาวะพังผืดและไขมันในตับสูง ก็จะดำเนินการรักษาต่อเนื่องไป 

1. ผู้ที่มีภาวะท้องมาน เพราะคลื่นความถี่จากตัวเครื่อง จะกระตุ้นให้เกิดอาการรุนแรงได้ ดังนั้นแพทย์จะรักษาโรคท้องมานให้หายดีก่อน จึงจะตรวจไฟโบรสแกนได้  
2. ตรวจอวัยวะอื่นๆไม่ได้  ไฟโบรสแกนใช้กับตับเท่านั้น  หากเป็นอวัยวะอื่นๆ จะทำให้เกิดผลกระทบจนเป็นอันตรายได้
3. ผู้ป่วยที่ติดอุปกรณ์ในร่างกาย คลื่นความถี่ของการตรวจ จะไปทำลายตัวอุปกรณ์ทำให้เกิดความเสียหายหรือเกิดผลข้างเคียง ดังนั้นในผู้ป่วยที่ติดอุปกรณ์ในร่างกาย ต้องแจ้งปรึกษาแพทย์ก่อนทุกครั้ง 
4. หญิงตั้งครรภ์ ควรต้องระมัดระวังตัวเอง เพราะคลื่นความถี่ของไฟโบรสแกน ส่งผลต่อการพัฒนาการและการเจริญเติบโตของตัวอ่อนทารกในครรภ์ และควรหลีกเลี่ยงไม่อยู่ใกล้กับตัวเครื่องในขณะเปิดใช้งานด้วย